نصرت‌الله مسلمیان را با تسامح می‌توان هنرمندی نوسنت‌گرا قلمداد کرد. او «به اعتبار نواندیشی در سنت، غنای فرم و محتوای انسانی و اجتماعی آثارش از نقاشان برجسته‌ی معاصر به شمار می‌آید.»

مسلمیان از کهن‌الگوها، نمادهای اساطیری و استعاره‌های شاعرانه که در گنجینۀ میراث گذشتگان یافته است، انگاره‌های نو می‌آفریند. نقطه‌ی اوج این خصلت را می‌توان در تابلوهایی که براساس الگوی زن «ماهرو» (که ریشه در نگاره‌های ایرانی دارد)  خلق کرده بازیافت. تابلوهایی که از نظر کیفیت چکیده‌نگارانه‌ی خطوط وام‌دار نقاشی ایرانی‌اند‌ و در نحوه‌ی کار با رنگ ماده‌، وام‌دار انتزاع تغزلی‌.

او در طول زندگی حرفه ای خود مسائل اجتماعی و تجربیات شخصی را در اولویت قرار داده است و در آثار هنری خود، قسمت ها و عناصر مختلف را به شکلی کلاژگونه در کنار هم قرار داده است تا حواس و افکار مخاطب را مجذوب خود کند. نقاشی های او دارای لایه های متعدد و نمادهای پیچیده است که بینندگان را درگیر می کند و تخیل آنها را تحریک می کند.

مسلمیان در دوره‌ی اول آثارش، رویکردی اکسپرسیونیستی داشت و تا دهه‌ی 1360 با همین شیوه تابلوهایی پیرامون موضوع جنگ خلق کرد. اما در دوره‌ی بعدی با رجوع به سنت تصویری ایران، جست‌و‌جوی خود را برای بهره‌گیری از امکانات موجود در نگاره‌ها آغاز کرد. او در این جستجو برخلاف اغلب نوسنت‌گرایان دیگر که صرفاً به وام‌گرفتن عناصر ظاهری و تیپیکال از سنت هنری اکتفا می‌کردند، به سراغ سازوکارهای بنیادی و منطق حاکم بر این جهان تصویری رفت و زبان تلفیقی خود را بر این اساس شکل بخشید.

او درباره‌ی آثارش می‌گوید:
دست یابی به فرمی شخصی همراه با نوعی کنش فکری نسبت به فرایند نقاشی همیشه از دل مشغولی‌های اصلی زندگی من بوده‌است. این فرم اگر چه می‌بایست از نظر بصری غنی باشد اما پیش از آن که به زیبایی تن بدهد باید میدان را برای تأمل باز بگذارد. نگاه انتقادی نسبت به فرایند درونی کردن مدرنیسم در جامعه و هنر خودمان و توجه به مهم‌ترین مولفه‌ی مدرنیسم که در سوژه‌ی مدرن تجلی پیدا می‌کند و سوژه مدرن در مفهوم فردیت که فرد را معنا گرا می‌کند مرا به دور شدن از تمرکز بر مفهوم هویت جمعی و نزدیک شدن به مفهوم هویت فردی نزدیک کرد. من همیشه مایل بودم که به فضایی برسم که بتواند دیالکتیک حیات را نشان دهد زیبایی و تراژدی همزمان. حضور عناصر تاریخی در برخی از کارهای من تنها به نیت هویت‌مند کردن اثر یا ایرانی کردن آن نبوده بلکه این‌ها پاره‌هایی از تاریخ هستند که در زندگی معاصر حضور دارند. حضوری که گاه آزارنده و نابهنگام است و بیشتر مانع جریان یافتن حیات معاصر می‌شود. تلاش کرده‌ام از خلال امکاناتی که رسانهٔ هنری‌ام به من می‌دهد گذشته و حال خود را در قالب فرمی متناسب با درک و احساسات شخصی بیان کنم.

نصرت الله مسلمیان تمایل خود را برای خلق آثار هنری بیان کرده است که دیالکتیک زندگی را منعکس می کند و زیبایی و تراژدی را در بر می گیرد. او در برخی از آثارش، عناصر تاریخی را نه تنها برای شناسایی خاستگاه اثر هنری یا آغشته کردن آن به هویت ایرانی، بلکه برای تصدیق حضور تاریخ در زندگی معاصر، در خود گنجانده است. این حضور گاهی اوقات می تواند مخل و نابهنگام باشد و مانع از جریان زندگی معاصر شود. مسلمیان تلاش می کند تا درک و احساسات شخصی خود را در مورد گذشته و حال خود از طریق هنر خود با استفاده از امکانات ارائه شده توسط رسانه انتخابی خود منتقل کند.

ساختار فرم در کارهای ترکیبی مسلمیان بر چیدمان آزاد بصری بر روی زمینه ای تخت و تک رنگ استوار است. از مهم ترین نمونه های اولیه این نوع چیدمان، نقاشی دیواری مکزیکی با رویکرد رئالیسم سوسیالیستی است که در آن عناصر تصویری در سراسر تابلوی بزرگ دیواری به نحوی قرار داده می شدند که نوعی ارزش گذاری یکسان در همه نقاط اثر پدید آید. در نقاشی مدرن اروپایی معروف ترین نمونه کلاسیک، تابلوی “گرنیکا ی پابلو پیکاسو”ست.

زمان، در کارهای ترکیبی مسلمیان نقش بنیادینی را ایفا می کند. مجموعه عناصر او، از فیگورها تا سطوح رنگی و حتی نقش مایه ها، علاوه بر رابطه عرضی در سطح تابلوی نقاشی، یک رابطه عمقی با یکدیگر دارند و در واقع همگی در یک نظام پیوند زمانی پدیدار می شوند. خاستگاه زمانی در این آثار، با دو تمهید تداعی می شود: نخست نقوش و آیکون هایی که به دوره مشخصی از تاریخ ایران تعلق دارند همانند چهره های قاجاری. دوم خطی قدرتمند و سراسری که بر فراز تمامی عناصر تابلو، کل پهنه اثر را در می نوردد.

رنگ سیاه،استعاری ترین رنگ در کارهای هنرمند است که هیچ ربطی به باورهای سنتی معطوف به سوگواری یا مرگ ندارد بلکه به استناد تفسیر خود هنرمند، از وضعیتی آرمان گرایانه اما منتهی به سراب خبر می دهد که پیامد وعده های پوچ است.

شاخص ترین آثار مسلمیان را می توان به دو سری عمده تقسیم بندی کرد: سری اول، شامل پرتره زن با چهره ای محزون و حالت اندوهگین چشم هاست که در مقیاسی بزرگ عموما” بر بوم مربع با زمینه رنگی نقش می بندد. سری دوم، ترکیب هایی از عناصری انتزاعی و فیگوراتیو در بوم هایی بزرگ تر را شامل می شود که در مواردی همان پرتره ها را نیز در بر می گیرد.

نقاشي‌هاي نصرت‌الله مسلميان در عين سادگي صوري، از خصوصيت چندلايه بودن برخوردارند. اين آثار در برخورد اول رنگين و تغزلي مي‌نمايند، اما پرده اول كه كنار مي‌رود تراژدي، قطعه‌قطعه شدن و فجايع انساني رخ مي‌نمايند. اين دوگانگي و تعليق بين تغزل و تراژدي مخاطب را در يك موقعيت نامعين نگاه مي‌دارد. مسلميان نگاهي جدي به تحولات مدرنيستي و جايگاه انسان معاصر در جهان دارد و آثارش را با نگاهي اومانيستي خلق مي‌كند. در خوانش نقاشي‌هاي وي بايد به روابط نشانه‌شناسي نمادها توجه كرد، چرا كه نشانه‌هاي تصويري نقاش به يك گزاره محدود نمي‌شوند.

اثر حاضر كه به دوره متأخر آثار وي تعلق دارد، ديدگاه او را در باب انسان، تجددخواهي، تعامل و تقابل با مدرنيسم و بحران هويت مي‌نماياند كه بازتاب آشفتگي‌هاي زمانه و تلفيق رويكردهای فيگوراتيو و آبستره است. فرم و رنگ در این اثر همراه با یکدیگر، معاني و مفاهيم گوناگوني به خود گرفته و همچون واژگان یک زبان، عشق و درد را توأمان به نمايش مي‌گذارند.

تركيب عناصر واقع‌نما و انتزاعي در زمينه تكرنگ به نوعي ديالكتيك بين اشكال و زمينه منتهي شده و معنايي را خلق مي‌كند كه داراي قدرت استعاره‌اي است و مخاطب را به خوانشي ادبي از نقاشي سوق مي‌دهند. تركيب‌هاي متضاد و پارادوكس‌ها در نقاشي‌هاي او مجموعه‌اي از تباين‌هاي بصري در فرم و تركيب‌بندي را به وجود آورده است.

فیگور انسانی و پرتره زنانه مرکزیت هنر مسلمیان را به خود اختصاص می‌دهند. حمید کشمیرشکن، منتقد هنری در این باره می‌نویسد: «او هنرمندی متفکر و از حیث تجسم پرقدرت است و بنابراین انسانیت اهمیت فراوانی برایش دارد. زن که حضورش دیگر کمابیش در نقاشی‌های مسلمیان همیشگی شده است، در این‌جا نیز نقشی محوری ایفا می‌کند. این حضور فراخواننده مفاهیم زیبایی، نیک‌خواهی و شور است. در این نقاشی‌ها زن حسی از زیبایی را که با اندوه انسانی توأم شده مجسم می‌کند». پرتره‌های بزرگ تغزلی در آثار مسلمیان که در آن‌ها چهره‌ها به بیننده می‌نگرند، نگاهی پویا دارند و بیننده را به چالش می‌طلبند.

بوم‌های برانگیزاننده مسلمیان ابهام و تردیدی که جامعه معاصر ایرانی را فراگرفته بازتاب می‌دهند. چهره‌ای که با قدرت و نفوذ بسیار به بیننده می‌نگرد، نگاه او را به چالش می‌طلبد. گستره وسیع زردفام، چهره‌ای زنانه را در بستر خود بازمی‌نماید که مرثیه‌ی درونی هنرمند را به تمثیل بیان می‌دارد. حضور رنگ در نقاشی‌های وی تغزلی و ادراکی است و نقشی پویا در بیان محتوا ایفا می‌کند. فرم‌ها نمادین‌اند و طبیعتی بیانگر دارند و شیوه رنگ‌آمیزی را که با روانی و سیالیت ارایه شده محدود نمی‌سازند.

نقاشی نصرت‌الله مسلمیان تجلی دغدغه‌های اجتماعی – سیاسی و زیبایی‌شناسانه اوست و بیننده را در پیام‌هایی انتقادی، اجتماعی، سیاسی، هستی‌شناسانه یا ترکیبی از همه اینها سهیم می‌کند. وی از توانایی هوشمندانه تکنیکی‌اش برای بیان موقعیت پیچیده زندگی انسانی و مسایل اجتماعی بهره می‌برد. به همین دلیل بسیاری از نقاشی‌های وی بازتاب کشمکش‌ها و آشفتگی‌های زمانه‌اند و  پیوسته به واقعیت‌های موجودی ارجاع می‌دهند که اگرچه به صراحت نمایان نیستند، ولی نیازمند توجه‌اند. آثار او نمایانگر این پرسش است که چگونه یک تصویر می‌تواند پیام‌های وجودی و احساسی را تسخیر كند. نقاشی‌های مسلمیان پیچیده‌اند و همواره نمودی هستند از آزمون‌های تکنیکی و شیوه‌های متنوع؛ جایی که دو رویکرد فیگوراتیو و آبستره با هم تلاقی می‌کنند.

مسلمیان در پرتره‌های مشهور خود که بارها در حراج‌های داخلی و بین‌المللی به فروش رسیده‌اند، به وضوح قصد دارد تا از قراردادهای بازنمایی تخطی کند. بازی چندمعنایی مفاهیم تراژدی و نومیدی در تمامی آثار او گسترش می‌یابد و در انتخاب اشکال بازنمایانه کنایی و تلخ بیان می‌شود. پرتره‌های هنرمند به شکل نافذی به سمت بیننده می‌آیند، ولی هم‌زمان فاصله‌ای را با او حفظ می‌کنند.

اثر حاضر نمونه‌ای شاخص از شیوه منحصر به فرد مسلمیان است که با بهره‌گیری از رویکرد نقاشی آبستره و کاربست عناصری ملهم از نقاشی مینیاتور ایرانی به آن رسیده است. این شیوه در محتوا نوعی ایده‌آلیسم رمانتیک است که اکنون نمونه‌ای مهم و تاثیرگذار در هنر معاصر ایران محسوب می‌شود.
نقاشی نصرت‌الله مسلمیان نمونه‌ شاخصی است از درآمیختن هنر با دغدغه‌های روشنفکری؛ استفاده از نیروی تأثیرگذار تصویر و عناصر بصری برای تأکید بر آلام بشری و نگرانی‌های تاریخی. الگوی اصلی نقاشی مسلمیان در بیش از دو دهه اخیر، تابلوهایی است بزرگ با مضامینی انتقادی مرکب از عناصری واقع‌نما و انتزاعی که در ارتباطی بصری و مفهومی با یکدیگر به روی زمینه‌ای تک‌رنگ ظاهر شده‌اند. قدرت چشمگیر او در سازمان‌دهی این عناصر و تعامل خلاق آنها با فضای خالی، به کیفیت پیچیده‌ای از دیالکتیک شکل و زمینه منتهی می‌شود که در نقاشی معاصر ایران استثنایی است.
نتیجه کار نقاشی‌هایی‌ است اکسپرسیونیستی با درون‌مایه‌ای محزون و تراژیک که درعین‌حال از کیفیت بصری جذاب و چشمگیری نیز برخوردار هستند.
ترکیب‌های متباین و زبان دوپهلوی آثار او از یک سو ریشه در پس‌زمینه فرهنگ ایرانی و به‌ویژه ادبیات فارسی دارد؛ با اشارات تمثیلی و میل مفرط به کنایه و استعاره و پرهیز از صراحت در بیان، و از سوي دیگر به یک نظام ذهنی برآمده از تلقی‌های دوگانه افلاطونی در رویارویی مستمر منطق و احساس، واقعی و خیالی، عینی و ذهنی و مردانه و زنانه اشاره داشته که در کار مسلمیان در مواجهه فاجعه و زیبایی، آرامش و بحران، و عشق و خشونت نمود یافته است. این پارادوکس‌های مفهومی به گستره فرم و ترکیب هم نفوذ کرده و مجموعه‌ای از تضادها و کشمکش‌های بصری را باعث شده است.
در این آثار نیز حالت محزون و اندوهگین با وجه جنسیتی زنانه درهم آمیخته، در حالی که تمامی فیگورهای دیگری که در این ترکیب‌ها پدیدار می‌شوند، مرد هستند و به دور از حس اندوه. روشن است که مردان در این تاریخ پرمصیبت، نقش آنتاگونیست را ایفا می‌کنند و زنان همچون شاهدانی مغموم، در مقام پروتاگونیست ظاهر می‌شوند.
جهان تصویری مسلمیان چند‌لایه و به‌دور از یکپارچگی در سبک و روش است، گو اینکه به اغتشاش و هرج‌ومرج بصری نیز نمی‌انجامد؛ یک نقاشی ترکیبی با اجرای نسبتاً دقیق فیگورها و پرداخت واقع‌گرایانه پرتره‌ها در کنار ضربه قلم‌های کنشی و حتی چکاندن هیجانی رنگ به روی بوم در فضایی کاملاً انتزاعی.

مسلمیان در سال 1379 در نخستین دوره‌‌‌ی دوسالانه‌ی بین‌المللی نقاشی جهان اسلام، جایزه‌ی این رویداد را از آن خود کرد. سه سال پس از آن نیز عنوان هنرمند برگزیده‌ را در بینال بین‌المللی پکن به ‌دست آورد.مسلمیان در طول زندگی هنری خود پیوسته نمایشگاه‌های انفرادی از آثارش در ایران و کشورهای دیگر از جمله آمریکا، آلمان، فرانسه، انگلستان، ارمنستان برگزار کرده‌است. آخرین نمایشگاه آثار او اردیبهشت ۱401 در گالری ایرانشهر ودر تهران برگزار شد.

 

منابع

کتاب زایش مدرنیسم ایرانی نوشته دکتر علیرضا سمیع آذر

سایت آرتچارت، گالری ایرانشهر و آکادمی رشیدی