جلال شباهنگی نقاش صاحب‌سبک و خلاق، منظره‌پردازِ دشت‌ها و کویرهاست. او طراح گرافیک، شیشه‌گر و از استادان دانشکده هنرهای زیبای تهران بوده است. بیش از چهار دهه تلاش مستمر برای ارائه تصویر نمادین یک سرزمین رویاگونه، مجموعه دشت ها و کویرهای شباهنگی را به یکی از شناخته شده ترین آفرینش های نقاشی نوگرای ایران تبدیل کرده است.

نقاشی‌های کمینه‌گرای شباهنگی، تجسم طبیعتی بکر و دست‌نخورده از سرزمین مادری است که دیرزمانی در همهمه زندگی پرتلاطم معاصر فراموش شده است. او قریب به سی سال، به خلق مناظری باز و وسیع از تپه‌ها و کویرهای ایران در رنگ‌های متنوع پرداخته و با استمراری ستودنی، این آثار را به یکی از شناخته‌شده‌ترین نمونه‌های نقاشی معاصر ایران بدل کرده است. ترکیبی به غایت خلاصه شده، با خطوط منحنی که به منتهای سادگی رسیده‌اند، تمام برداشت او از روح طبیعت است؛ طبیعتی که از یک مراقبه و تمرکز به وجود آمده و ماحصل یکی شدن روح هنرمند با هستی جاری در طبیعت است. با آن که شباهنگی دلبسته طبیعت است، اما رنگ و سطوح تخت آثارش او را از نقاشان طبیعت‌پرداز جدا می‌کند و با اتصال به فضای گرافیک، پرده نقاشی را به عالم تصویرگری مدرن می‌کشاند. او درباره ارتباط گرافیک و نقاشی‌هایش می‌گوید: «من مسئله ساده اندیشیدن، ساده کردن و تخیل کردن را ویژگی اساسی گرافیک می‌دانم، کار من به علت همین ویژگی‌ها وجه اشتراکی با گرافیک دارد»

مرتضی ممیز، طراح گرافیک برجسته ایران، درباره آثار شباهنگی نوشته است: «نقاشی‌های جلال شباهنگی آن بخش گمشده از نقاشی معاصر ایران است که تماشاگر ایرانی را به آسانی همراه خود از دوران طبیعت‌سازی به فضا و ذهنیت مدرن امروز دنیا می‌کشاند، بدون آن که تماشاگر طی چنین سفری احساس بیگانگی کند و در فضای مدرن امروز نقاشی دنیا معلق بماند. نقاشی‌های او، به افسانه می‌مانند. بسان قصه‌های کودکی است که همه چیز در آن‌ها زیباست و رنگ‌ها چه روشن چه تیره، چه سرد و چه گرم، همه شیرین و دلکش هستند و یادآوری آن‌ها ما را به غم مطبوعی می‌برند. شباهنگی عیناً خودش را می‌کشد. خودش را که انسانی است گوشه‌گیر اما پرتلاش، زنده و با ذهنیتی باز و امروزی که بدون تکلف و تنها با صفا و فروتنی زندگی ساده‌ای می‌کند»

در آثار شباهنگی سه واژه باغ و دشت و درخت به عنوان نشانه‌های واحد از ریتم و ساختار، ترکیب دو ساحت عینی و غیرعینی و روابط عمودی و افقی و نحوه قرار گرفتن فضای مثبت و منفی را جلوه‌ گرند. تصاویر از حضور انسانی و هرگونه جنبنده‌ ای خالی است و سکوت، خلوت و آرامشی را تداعی می‌کند که در زندگی پرتلاطم و پرتنش امروزی از زندگی انسان معاصر رخت بربسته است. منحنی‌هایی قاطع، تپه‌های مخملی، با درختانی در منتهای سادگی و آسمانی ژرف، گویای سرزمینی غرق در سکوت است که در کشاکش تاریخ پراضطراب و پرالتهاب ایران زمین گم شده و این بار، نقاشی از عصر آشنای امروز، آن سکوت مطلق را عینیتی نو می‌بخشد که همچون یک شعر ناب تصویری است. هرچند این گستره‌های رنگین، خالی از هر جنبنده‌ای تصویر شده، اما گستره دشت چون تن انسان است و حس سرزندگی‌اش را می‌توان چون خونی دانست که در زیر پوست آن جریان دارد.

در ساختار زیبایی شناختی، نقاشی های شباهنگی با کاربست سه راهکار مشخص، رویکردی کاملا مدرن را در ارائه طبیعت در پیش می گیرند. اول، تخت کردن میدان تصویر تا حد چشم پوشی از عمق منظره و مسطح کردن فضای نقاشی ،دوم، پافشاری بر کارکرد مستقل رنگ بدون نشان دادن ضربه قلم ها، با ارائه آسمان و زمین در رنگ هایی آزاد و خیالی که بیشتر از واقع نمایی، جنبه گرافیکی دارند و سوم، ارائه تصویری نیمه فانتزی از طبیعت به نحوی که کلیه اشیا، عناصر و مواد از صحنه دشت و کوهستان رخت بربسته و تنها منحنی های مبین تپه ها بازمانده اند.

منظره های بی شماری که شباهنگی طی چند دهه اخیر خلق کرده از نقطه نظر ابعاد، تکنیک، فرم و ترکیب همچون برگ های یک درخت، تفاوت اندکی با یکدیگر دارند. لیکن از حیث طیف رنگ، تقریبا هیچ دو اثر مشابهی را در میان آنها نمی توان یافت. آنها در حقیقت واریاسیون های مختلف یک ایده شکلی کمابیش یکسان هستند که در ترکیب های رنگی متفاوت ظاهر می شوند. این ترکیب ها، گاه فام های نزدیک به یکدیگر و گاه رنگ هایی کاملا متضاد را در بر می گیرند و بنابراین طیف متنوعی از ترکیب های رنگی هماهنگ و یک دست تا کنتراست هایی شدیدا در نوسان را شامل می شوند. وی از آن دسته هنرمندانی است که در سراسر عمر حرفه ای اش، به جای تغییر مداوم در راهبردهای هنری خویش، به تداوم کار به روی یک ایده و تکامل آن می اندیشد.

جلال شباهنگی به ساخت حجم‌های شیشه‌ای معروف به Blowing Glass در ایران و مورانو ایتالیا پرداخته که حاصل کارهای او مجموعه‌ای ویژه در حوزه حجم‌سازی به حساب می‌آید و طرفداران ویژه‌ای در تمام دنیا دارد.

منابع

کتاب زایش مدرنیسم ایرانی نوشته دکتر علیرضا سمیع آذر

سایت های آرتچارت و نمناک