آغداشلو، نقاش، گرافیست و نویسنده است که در اوایل دهه‌‌ی پنجاه به‌عنوان منتقد آثار هنری و مدرس هنر نیز مطرح شد. شاخص‌ترین نقاشی‌های آیدین آغداشلو شامل باز‌آفرینی آثار مطرح کلاسیک و دوره‌ی رنسانس اروپا در قالبی نو و تا حدی سوررئال، با موضوعاتی درباره‌ی انحطاط تدریجی در گذر زمان است.

بیشتر نقاشی‌های آیدین آغداشلو در چندین مجموعه و طی سال‌ها فعالیت هنری شکل گرفته‌اند؛ از جمله مجموعه نقاشی‌های «خاطرات انهدام»، «سال‌های آتش و برف»، «فاجعه‌ی آخرالزمان» و «معما» که شاخص‌ترین آثار او را شامل می‌شوند.

نقاشی‌های آغداشلو صحنه رویارویی شکوه دوران کلاسیک گذشته با ازهم‌پاشیدگی و اضمحلال دوران معاصر است. مضامین انسانی با رویکردی اومانیستی و به شیوه اقتباسی، با دقتی موشکافانه و تبحری استادانه بر پیکر بوم نقش می‌شوند. با این حال آنچه این آثار را متفاوت می‌کند، تغییری ظریف در جایگذاری عناصر تصویری است که سبب می‌شود اثر، از عالم حیرت و افسون‌زده گذشته جدا شده و با قرارگیری در موقعیتی سوررئالیستی، مفاهیمی چون مرگ، فقدان هویت و زوال را به نقاشی بیفزاید و با این افزودن، صحنه نمایش داده شده را از شیوه صرف بازنمایی به عرصه معناسازی هنر مفهومی معاصر بکشاند. به بیانی دیگر نقاشی‌های آغداشلو بیش از آن‌که به دنبال بازآفرینش چیزی از گذشته باشند به دنبال خلق مفهوم و انتقال ایده‌ای معاصرند که زبان نمادین خود را در همنشینی هنر کمال‌گرایانه گذشته با مفاهیم هرج و مرج‌برانگیز زندگی امروزی می‌یابند. آن‌چه این آثار را اهمیتی افزون می‌بخشد استفاده هوشمندانه هنرمند از عناصر بصری و نشانه‌های زبانی برای شکل دادن به بیان بصری نوینی است که در عین جهانشمول بودن، با خاطرات و تجربیات زیسته انسان معاصر همسوست. جهانی در اوج کمال و زیبایی با زوالی مستمر همراه است و این اصل حیاتی هستی، در آثار وی به واسطه ساخت و سازهای منضبط در کنار ایجاد حسی از خفگی، مرگ و از هم‌پاشیدگی باززایی می‌شود.

مجموعه‌ی «خاطرات انهدام» آغداشلو از مهم‌ترین آثار این هنرمند است که خلق آن را از سال 1353 و با الهام از هنر دوره‌ی رنسانس آغاز کرد. این مجموعه شامل تعداد زیادی نقاشی است که طی سال‌ها خلق شده اند. نقاشی «خاطرات امید» که یکی از متأخرترین آثار این مجموعه است؛ در سیزدهمین دوره‌ی حراج تهران رکورد فروش گران‌ترین اثر هنری ایران را شکست.

آغداشلو در مجموعه نقاشی‌های «خاطرات انهدام» با رویکردی اقتباسی از آثار کلاسیک، به بازآفرینی و مخدوش کردن تصویر کمال‌گرایانه‌ی آن‌ها به شکلی ظریف و هنرمندانه پرداخته و از این طریق تقابل ارزش‌های آن دوران با اضمحلال عصر معاصر را به تصویر کشیده است. یکی دیگر از آثار شاخص این مجموعه اثر «سال صفر، سال یک» است. این اثر دو لتی، شامل تصاویری از دو فیگور است که در قالبی کلاسیک نقاشی شده‌اند، اما سرهای چوبی آن‌ها که رویکردی سوررئال دارند، بار دیگر تناقض میان کمال‌گرایی و پوچ‌گرایی را به مخاطب القا می‌کنند.

به موجب اهمیت این مجموعه، پیش‌تر نمونه­‌هایی از آن در سومین حراج تهران (۱۳۹۳)، حراج بونامز لندن (بخش هنر جهان عرب و هند، آپریل ۲۰۱۴) و نیز حراج کریستیز دوبی (بخش هنر مدرن و معاصر ایران، ترکیه و جهان عرب، اکتبر ۲۰۱۱) ارایه و با موفقیت به فروش رسیده است. آغداشلو در اوایل دهه ۱۳۵۰، متأثر از هنر رنسانس و نگاه جستجوگر خود به عرصه­‌های تاریک تاریخ هنر، آفرینش مجموعه خاطرات انهدام را آغاز کرد. او درباره خلق این مجموعه می­‌نویسد: «دوره خاطرات انهدام از سال ۱۳۵۳ شروع شد و به تخریب و از شکل انداختن نقاشی­‌های رنسانسی گذشت. از این زمان، نقاشی­‌های قرون پانزدهم و شانزدم اروپا شدند الگوی کارم و به جای اینکه به نظاره انهدام ارزش­‌های زمانه­‌ام بنشینم، خاطرات انهدامی را تصویر کردم که از نابجایی ارزش­‌های اصیلی حکایت می‌­کردند که در روزگار ما مجال وجود نداشتند و دوام و تاب نمی‌­آوردند، و اشاره داشتم به عصری که در هتاکی و تخریب حد نمی‌شناخت و در هوای عفنش هر فرشته در چشم به هم زدنی پژمرده و خاکستر می­‌شد. مثل آن صحنه کشف نقاشی‌های دیواری باستانی در فیلم رم فدریکو فلینی که نقاشی­‌ها به محض تماس با هوای مسموم، رنگ می­‎‌باختند و محو می‌شدند»
این مجموعه بر اساس تقابل کمال­‌گرایی و گرایش به اضمحلال و زوال شکل گرفته است. در این شرایط نوعی پارادوکس تصویری آفریده می­‌شود تا در ورای آن کنایه‌ها و اشاراتی به میان آید. در هر دو تابلو، پیکره­ای دیده می­‌شود که علیرغم داشتن فیگور و اندامی فاخر، به سری چوبی رسیده است. هر دو اثر از طرفی شکوه فیگورهای مجلل و فخیم رنسانسی را یادآور می‌­شوند و از طرف دیگر زوال یکباره چیزی ارجمند یا امری پُربها را به نمایش می­‌گذارند. نقاش با نوشتن واژه­‌ای در پایین اثر، علاوه بر ادغام نشانه­‌های متنی و تصویری، زمان را نیز به چالش می‌­کشد و بیننده را با ابهامات تاریخیِ تنیده در هویت اثر تنها می­‌گذارد. عناصر رایج نقاشی آغداشلو در این اثر نیز کاملاً مشهود هستند: فضایی رنسانسی، جمجمه­‌ای سورئالیستی از تکه چوبی سخت و سال‌خورده، پس‌زمینه­‌ای که یادآور منظره­‌پردازی­‌های شمال اروپا یا منطقه فلاندر است، پرداختِ به غایت ظریف و پر جزییات البسه و واژه­ا‌ی که نهیب نهایی را بر اندیشه انسان اکنون فرود می­‌آورد. در واقع کلمه Anno یا به عبارت کامل‌تر «انو دمینی» (Anno Domini) در فرهنگ و الهیات مسیحی به مبدأ تاریخ مسیحیت پس از میلاد مسیح اشاره دارد.
آنچه که آغداشلو نقاشی می‌کند، نه پرتره و نه انهدام آن، بلکه در واقع خودِ «نقاشی» است، در مقام یک میراث گران‌سنگ که «نشانه»ای‌ است از یک مفهوم کلی تمدنی. او در واقع نه یک شخصیت رنسانسی یا صفوی، بلکه یک نقاشی کلاسیک غربی یا ایرانی را دوباره نقاشی می‌کند. نقاشی کردن نزد او یک ژست یا رفتار است به صورت یک کنش ویرانگر که تصویر را به یک نشانه و نقاشی دقیق آن را به یک بهانه برای بیان مفهومی تراژیک تبدیل می‌کند. گویی فراتر از پرتره‌ها و نگاره‌ها، این رفتار نمادین هنرمند با آن‌هاست که ما را به مفهوم اصلی کار او نزدیک می‌کند. او در پی رعایت اصول مدرنیستی در نقاشی نبوده بنابراین برای او که به جایگاه نقاشی در یک پهنه عمومی تمدنی و از منظری پست مدرنیستی می‌اندیشد، وفاداری محض به تکنیک و تحمل مشقت نقاشی در پی چه انگیزه‌ای صورت می‌گیرد؟ آغداشلو آنچنان مسحور گذشته‌های طلایی است که صرفاً احترام وافر و تمجید بی چون‌و‌چرای آن را وظیفه خود می‌شناسد. روایت او از عصر کلاسیک، نه سمبولیک است و نه فرمالیست، بلکه بازتاب یک حیرت و افسون‌زدگی است. نقاشی او محو کمال سحرانگیز اعصار گذشته است. وی خود معترف است که مشعوف به مهارت تکنیکی‌اش نیست تا مثلاً «کافی بنویسد که به عالمی بیارزد». اگر چنین است، تنها می‌ماند تزکیه و مراقبه‌ای که از رهگذر این نقاشی بر او بروز می‌یابد و البته انگیزه‌های دیگری که به نارضایتی‌های او از زمانه مربوط شده و با رفتار عصیانی و ستیزه جویانه‌اش قابل توضیح است.
نقاش در این جهان‌بینی، در فضای بیکرانی از قابلیت­‌های بصری تاریخ هنر غوطه می­‌خورد و بیننده را با خود به این پارادوکس تصویری می­‌کشاند تا لحظه­‌هایی را بیافریند و در آنی به انهدام بکشاند.

 

هنر آیدین آغداشلو پاسداشت هنر گذشته همراه با نگاهی انتقادی و اعتراضی نسبت به انهدام ارزش‌های ادوار کهن است. او که با تسلط بر تاریخ هنر، شناخت روشنی از زوایای پنهان تطوّر هنری دارد، در نقاشی خود تلاش می‌کند با بازآفرینی اثری آشنا از هنر پیشین، توجه مخاطب را به بازخوانی مفهوم کهن، امر تکراری و عادی جلب کند.

مجموعه‌مینیاتورهای مچاله‌شده به لحاظ مهارت‌های ساخت و پرداخت از شاخص‌ترین آثار بعدی او به شمار می‌آیند. آغداشلو در مجموعه‌های خاطرات انهدام و مینیاتورهای مچاله شده، مقوله نابودی ارزش‌های هنری گذشته را دستمایه کار خویش قرار داده است. تلاش او در این مجموعه و اثر حاضر نوعی دادخواهی در برابر تاریخ هنر و فرهنگ ایران است. در این نقاشی تکه کاغذ مچاله‌شده نمادی از تاریخ طولانی و عمری است که بر فرهنگ و ملت ایرانیان گذشته است. بیان صریح و خلاصه‌شده او در این اثر، روایتی اندوهگین و مرثیه‌وار از دورانی سپری شده است؛ شکوائیه‌ای از هنرمندی معاصر، بر رفتاری به ناحق که به زعم او بر هنر‌های نگارگری، خوشنویسی و تذهیب ایرانی روا شده است.

خود او در این‌باره نوشته بود (۱۳۶۸): «در اجرای این کارها مهارتی دوگانه ضروری بود. از سویی با بازسازی دقیق مینیاتورهای قدیمی ارزش در معرض انهدام‌شان باید شکل می‌گرفت و از سویی با ساخت و ساز کامل و عینی چین و چروک‌های کاغذ مچاله‌شده، حقیقت حادثه به نمایش درمی‌آمد»

نقاشی‌های آیدین آغداشلو زیبایی‌های مسحورکننده کلاسیک را پیش روی مخاطب خود قرار می‌دهند. این زیبایی‌ها اما در کار او به شکل هوشمندانه‌ای مورد تهدید قرار می‌گیرند تا محملی برای زبان انتقادی هنرمند شوند. «معما» (انیگما) یکی از مهمترین و متأخرترین سری از آثار آغداشلوست که اغلب با اقتباس از پرتره‌های رنسانسی و در مواردی خاص بر مبنای نسخه مچاله‌شده‌ای از مینیاتورهای شاخص ایرانی کار شده است. جلوه معمول این آثار، نیم‌تنه مرد یا زنی است در جامه‌ای مجلل و هیبت کلاسیک که با کشیدن کیسه‌ یا چیزی مشابه آن بر سر، موهوم و غیرقابل شناسایی شده است. فراتر از فقدان هویت در این شخصیت‌ها، احساس خفگی شدید و عدم امکان تنفس آنها نیز تأثیری شوک‌آور بر بیننده گذاشته و کیفیتی اکسپرسیونیستی به آثار می‌دهد. شکل فراگیرتر آثار سری «معما»، مشتمل بر شمایل‌های رنسانسی است که در پیش‌زمینه فضایی موهوم و دود‌آلود گاه سرد و یخ‌زده همچون مجسمه‌ای ساکن و بی‌جان ظاهر می‌شوند. مداخله مفهومی هنرمند در فرآیند بازنمایی پرتره‌ها، عموماً با پوشاندن کامل سر و محو مطلق صورت و در مواردی نیز با خط‌خطی‌های کنشی و ضربه‌های سریع پاستل به قصد مخدوش کردن هویت آن صورت می‌پذیرد. زبان کنایه و اعتراض در مجموعه «معما»، در قیاس با آثار پیشین هنرمند، شکل صریح‌تری داشته و از دلالت‌های معنایی و اشارات سیاسی گسترده‌تری برخوردار است.در نقاشی سه‌لته، با عنوان «معمای شماره ۱۶» مشغله ذهنی قديمی نقاش در تصويرگری ایکون‌های دوران رنسانس ايتاليا كه سروصورتشان در پارچه پيچيده شده دنبال می‌شود. در عین حال او در نگرشی تازه و متفاوت، به تنهايی و انزوای آنان نيز می‌پردازد. در این اثر هرم طلايی لته سمت راست – به نشانه خِرد هندسی – و سكه طلايی فرو رفته در برفِ لته سمت چپ – به نشانه عشق از دست‌رفته – حزن و حيرانی بانوی لته ميانی را تبيين می‌كنند. بدین ترتیب اثر از یک تراژدی آخرالزمانی صحبت می‌کند که به محاق رفتن عقل و اشراق نشانه آن است. در این اثر برخلاف دیگر آثار آغداشلو چهره روی سکه، تصویر یک مرد است، ضمن آنکه هرم طلایی نیز یک عنصر نمادین جدید در کار هنرمند است. در این نقاشی که اولین سه‌لته‌ای با گواش در کارنامه نقاش است، به خاطر اضافه شدن لته‌های دو طرف، اين مجال و زمينه به دست آمده تا با تصوير كوهستان‌های دوردست و برف فراوان گسترده بر روی زمين، مسئله تنهايی و انزوا به صورت درونمايه اصلی كار درآيد و بیش از پیش تأکید شود. گوستاو فلوبر، نویسنده فرانسوی قرن نوزدهم، درباره شخصيت زن كتاب معروفش «مادام بواری» گفته «اِما بواری خود من هستم». در اینجا نیز پرتره میانی می‌تواند تصویری کنایه‌ای از خود نقاش باشد که بسیار تنها و آسیب‌پذیر است، اما آنچه اثر حاضر را به شکلی غریب‌تر و مرموزتر از دیگر آثار آغداشلو نشان می‌دهد، آسمان سبز رنگ چشم‌انداز پس‌زمینه است. سبزی آسمان حیات‌بخش نیست، اما گویی آبستن تحولی شگرف است.آغداشلو بر تاریخ هنر ایران و جهان تسلط کافی دارد و در پی سال‌ها کارشناسی و آشنایی با ظرافت‌های هنر ایرانی، توانسته است پیشتر از هم‌عصرانش، رویکرد «هنر اقتباسی» را در آثارش رقم بزند. این رویه روشی شناخته‌شده در هنر معاصر یا پست‌مدرن است که با گفت‌وگو و بازآفرینی وجوهی از هنر گذشته، جنبه‌هایی معاصر به آن می‌افزاید. آغداشلو گاه نگارگری یا خوشنویسی ایرانی را بازآفرینی کرده و گاه نگاره‌ای کلاسیک را با تمام جزییات و حتی ترک‌هایش نقاشی می‌کند. او بعضاً از راهکارهای سوررئالیست‌ها مانند رنه ماگریت و یا جیورجیو دیکریکو سود می‌جوید و لذا در بیشتر نقاشی‌هایش گاه چیزی معلق، جابه‌جا یا مختل‌شده دیده می‌شود. او در این راهبرد، این نقاشی‌های زیبا را مخدوش کرده یا لبه‌هایشان را سوزانده و یا سوختن و ترک خوردن و مچاله شدن را نقاشی کرده است؛ شاید تنها در صورت به‌خطر انداختن زیبایی است که می‌توان بر خود زیبایی تأکید کرد. این به نوعی تصعید شدن در زوال است، یا به قول فیلسوف شهیر آلمانی، مارتین هایدگر «رو به مرگ بودن» تا امور حقیقی در جریان زندگی روزمره فراموش نشود. آغداشلو اما چنان این نقاشی‌ها را در فضایی تازه و شخصی و عمیقاً متأثر از شرایط روزگار می‌آفریند که تصاویرش به یاد می‌ماند. او از تاریخ هنر آغاز می‌کند اما به شکلی ژرف بر خاطره جمعی تأکید دارد. این نقاشی‌ها به همان اندازه که بر جنبه‌های هنر جهانی تأکید دارند، اینجایی یا بومی نیز هستند.آغداشلو حتی وقتی از طبیعت یا شیئی بیرونی کار می‌کند – مانند نقاشی‌های باغ ملک – باز جنبه‌ای ذهنی به آن می‌دهد و گاه یک پنجره پوسته شده را «خودنگاره» می‌نامد. از این منظر اندیشیدن مدام او به زوال زیبایی‌ها، کیفیتی نمادین و نشانه‌شناختی پیدا می‌کنند. در کار وی همواره پوسیدن و متلاشی شدن و شکستن و خاک خوردن، راهی می‌شود برای شکوه بخشیدن و تجلیل از آنچه در تهدید قرار گرفته است. فرقی نمی‌کند که او پشت جلد مجله یا کتاب را طراحی می‌کند، شیئی قدیمی را بازسازی می‌کند یا نقاشی تازه‌ای می‌آفریند، در تمام این موارد ظرافت و چیره‌دستی را می‌توان دید؛ چیره‌دستی‌ای که در کارِ با ارزش کردنِ آن چیزی است که رو به زوال دارد. این رویه‌ای است نئو-رمانتیک که در آثار تعدادی از هنرمندان معاصر نیز دیده می‌شود. وزنِ عاطفی منظره‌ها و چشم‌اندازهای آغداشلو از همین‌جا سرچشمه می‌گیرد. او همانطور که خود اشاره می‌کند مانند آن انسان تنهای آثار گاسپار داوید فردریش نقاش رمانتیک آلمانی قرن نوزدهم می‌ماند که در تابلوی بسیار معروفش رو به منظره و هستی و پشت به مخاطب ایستاده است. آنطور که فردریش گفته: «احتیاج به تنهایی دارم تا بتوانم با جهان ارتباط برقرار کنم».

اثر معمای شماره ۲۵ نمونه قابل تأمل و راز‌آلود از مجموعه معما است. همانطور که در این اثر مشهود است، ضربه قلم‌های نامحسوس هنرمند با مهارت و چیره‌دستی خیره‌کننده‌ای تا نهایت جزییات پیش می‌رود، تا چیزی از کیفیت والا و فضیلت کلاسیک فروگذار نشود.

 آیدین آغداشلو از «ساختن» به «تخریب» می‌رسد. یک بازآفرینی وفادارانه و وزین که شکوه جهان کلاسیک را با معصومیت آن در عصر ویرانی ارزش‌های دیرین همراه ‌سازد. اما این فرآیند باز‌آفرینی، تنها با هدف انهدام آن صورت می‌گیرد تا شاید هشداری باشد برای یک فاجعه و یا رفتاری عصیانی به قصد اعتراض. این درست بر ضد نظر شتاب‌زده منتقدانی است که کار هنرمند را تنها در حد تصویر‌گری ارزیابی می‌کنند.

 پیشینه مداخله در یک اثر هنری شناخته‌شده و بازتولید شخصی آن با هدف چالش در برابر سنت‌های هنری حاکم، به قریب یک قرن پیش و آوانگاردهای اولیه قرن بیستم بازمی‌گردد. مشهورترین نمونه، رفتار انتقادی مارسل دوشان با مونالیزا اثر جاویدان لئونارد داوینچی است که وی آن را مصداق رویکرد زن‌گرایانه به امر زیبایی در شمایل‌های کلاسیک می‌پنداشت.

 

بازآفرینی آثار پیشینیان توسط آیدین آغداشلو اما به هیچ وجه تلاشی در پی تغییر در معنا و تحمیل یک قضاوت تازه نسبت به آنها نیست. نگاه نوستالژیک او به گذشته و ارزش‌های فرونشانده‌شده آن، صرفاً با هدف نقد روزگار حال مطرح می گردد. به همین دلیل رفتار وی از حیث انگیزش‌های مفهومی، با تجربه‌های رادیکال و ساختارشکن هنر غرب در انهدام نقاشی متفاوت است.

آغداشلو در عین بدبینی نسبت به روزگار خویش، بر خوشبینی نسبت به هنر همیشه تاکید می‌ورزد. با همه تلخی‌ها و طغیانی که در غالب آثار او موج می‌زند، شوق نقاشی و تقدیس معصومیت آن همیشه نجوای پنهان هر اثر او بوده است. وی با همین شوق، خود را آیینه اساتید کهن قرار می‌دهد؛ اما آیینه‌ای شکسته که تصویرش را مخدوش و بی‌سامان می‌نمایاند. هنر او، از جمله این اثر، بازخوانی ارزش‌های کلاسیک و ستایش میراث از کف رفته آن است که با زبانی اعتراضی و به نوعی دادائیستی بیان می‌شود.

او این نگاه رمانتیک به میراث کهن را در بیش از چهار دهه تجربه هنری‌اش با ترکیب و تکنیکی کمابیش واحد بی‌وقفه دنبال کرد تا به خلق آثاری متمایز و غیر قابل قیاس به کارهای همه هنرمندان عصر خویش نائل شود.

رویکرد انتقادی او در باز‌خوانی روزگاری است که به تعبیر وی «در هوای عفنش هر فرشته‌ای در چشم برهم‌زدنی پژمرده و خاکستر می‌شود».

اثر “معمای شماره 25” که نمونه‌ای شاخص از مجموعه معما به‌شمار می‌آید، اگرچه از حیث درون‌مایه مبتنی بر گرته‌برداری عناصر تاریخی و غیراصیل است، اما در محتوای خویش به چیزی شریف و اصیل که در اکنونیت خود به محاق رفته، اشاره دارد.

از منظری دیگر، کنش تخریبی هنرمند می‌تواند نوعی خود‌ستیزی یا انهدام خویشتن نیز تفسیر شود. بر این سیاق رفتار هنرمند به جای سوگواری برای مرگ زیبایی، تعبیری از مرثیه «خود‌زنی» اوست. اگر چنین نمی‌بود، باز‌تولید اثر کلاسیک به جای کار بسیار دقیق و توام با ممارست نقاش، می‌توانست به سادگی از طریق روش‌های مکانیکی تکثیر صورت گرفته و سپس به تخریب آن برای بیان مفهوم انهدام در یک ژست دادائیستی مبادرت شود. این اثر دو‌لته‌ای شاهد دیگری بر این مدعاست که او مرحله ساختن کامل و تحمل سختی و شاید هم لذت مترتب بر آن را بخشی از رفتار پالایش گونه خود می‌شناسد؛ رفتاری که بعد با تخریب و انهدام اثر به صورت نوعی کاتارسیس جلوه‌گر می‌شود. در این مقام هنرمند با استحاله در آفریده خویش، تخریب آن را به نمایشی از عصیان خود در برابر سقوط ارزش‌ها و از کف رفتن ایده‌آل‌هایش تبدیل می‌کند. در این صورت هدف اصلی کنش اعتراضی هنرمند، نه شئ هنری، بلکه در حقیقت خویشتن رنجیده اوست.

اثر بعدی نمونه‌ای ممتاز از نقاشی‌های فیگوراتیو آغداشلو در سال‌های اخیر است که در ادامه مجموعه نقاشی‌های سال‌های آتش و برف در دو لته خلق شده است.

در این دوره، آغداشلو بیش از همیشه درگیر مفهوم مرگ‌ و زوال ابدی در عبور سمبلیک تصویری از تابستان به زمستان است. سبک منحصربه‌فرد آغداشلو در این اثر از تفکر مرگ‌اندیش‌ نقاش، در آثارش عینیت یافته است. در این‌جا آغداشلو با به‌کارگیری مصرانه عنصر تکرار در فرم‌های دکوراتیو، تلاش می‌کند تا دفورماسیون ایجاد شده در ساختار تصویر را به ضرباهنگ و بیانی مسجع برساند؛ سجعی که در ادامه و به ناگزیر، نوعی رهیافت فن‌شناختی ویژه را پیش روی مخاطب می‌گذارد.

آغداشلو در اثر حاضر به دنبال به چالش کشیدن زیبایی است و ارزش هنر او به توانایی تکان‌دهندگی آن است. او می‌خواهد بیننده را متوجه مخمصه‌ای تاریخی سازد و تغییر بی‌وقفه‌ای را به خاطر آورد که تنها عنصر ثابت در طبیعت انسانی است. تشابه بین این دو لته، با ساختمان کمپوزیسیونی تکرارشونده وقتی به یک‌باره دیده می‌شوند درهم پیوند خورده و یکی می‌شوند. کردار هنرمند در این تابلو بازتاب و ترسیم سیمایی از خویشتن نقاش است؛ به همین خاطر است که تکچهر‌ه‌های آغداشلو، همواره خویشتنی تاریخی دارند و انسان به عنوان مضمون اصلی در آثارش در گستره و چشم‌اندازی معنادار توضیح داده می‌شوند.

مانند بیشتر آثار این دوره‌اش، در این اثر هم فهم تاریخی بهره‌مند از زبان کنایه‌دار قابل درک است. نقاش آگاهانه و با بیانی چالاک و منضبط، عمداً با حذف صورت‌ها، فردیت هویت اصلی را از او می‌گیرد، تا آرامش بی‌طرفانه‌ای به او بدهد؛ خلاقیتی هنرمندانه که از راه بازسازی یک نقاشی رنسانسی (با برداشتی آزاد از اثر دومنیک گیرلاندیو[۱]) تلاش می‌کند تا انسان‌محوری جهان رنسانسی را با ماهیت تجربه مدرن در بستر تاریخ درک کند و ماحصل آن تصمیم جسورانه هنرمند معاصر است که این زیبایی کلاسیک را از آن خود می‌سازد؛ تقابلی میان تابستان و زمستان، در پیوست با استعاره‌ای از زیبایی ایستاده بر کرانه تاریخ.

در اثر حاضر، اشاره نقاش به جاودانگی است که در امری گذرا خود را باز می‌تاباند. آغداشلو سعی دارد تا ضرورتی نوستالژیک را با ارزش یافتن فقدان به مخاطب یادآور شود. ترکیب قبول پیش‌فرض‌های بازنمایانه در هر دو لته، با تأکیدی بر سطوح دوبعدی نقاشی، معمایی از جنس پرسش‌های رنه ماگریت است. گویی مرگ دوباره بازگشته و پسزمینه تابلو به دلیل بریدگی از هرگونه اشارات ارجاع‌مند مکانی از زمان تهی شده است.

این مضمون در اثر حاضر، صورتی کاملاً رمزگونه به‌خود گرفته و پیوندی میان وجوه متضاد با جنبه‌های زیباشناختی مستتر در نقاشی‌های‌ دوره رنسانس برقرار می‌کند. نگاه انتقادی خالق اثر در یکی از بران‌ترین لبه‌های خویش قرار دارد؛ نمایش نیستی به حدی جسمانیت یافته که در غیاب انسان معاصر هر چیزی انسان است. یادآوری چیزی که در عین آشکاری، پنهان است و همین، خود برای طرح معمایی بی‌پایان کافی است.

گالری اثر در سال 1393 منتخبی از آثار نقاشی چند دهه‌ی اخیر آیدین آغداشلو را به نمایش گذاشت. آغداشلو در طول دوران فعالیت هنری خود تنها دو نمایش انفرادی در ایران برگزار کرده است. آثار آغداشلو در حال حاضر در موزه‌ی هنرهای معاصر تهران و برخی مجموعه‌های خصوصی نگهداری می‌شود.

 

برگرفته از کتاب زایش مدرنیسم ایرانی نوشته آقای دکتر علیرضا سمیع آذر

سایت آرتچارت