پرویز کلانتری نقاش، طراح، نویسنده و روزنامه‌ نگار معاصر ایرانی و از نقاشانِ مطرح نوگرای ایران بود.

پرویز کلانتری خالق نقاشی های برجسته با کاه گل است که به نقاشی های کاهگلی معروف شدند.

وی در پی مطالعه <<مکتب سقاخانه>> آثاری را با الهام از مفهوم سقاخانه پدید آورد. آثار کاه گلی پرویز کلانتری که عمدتا” با همین ماده کار شده  اند در طول سالیان دراز شهرت بسیاری یافته و حالا جنبه آیکونیک پیدا کرده اند. هنرمند در این آثار به وضوح از هرگونه نوستالژی مکان و معماری فاصله گرفته و بدین ترتیب “متافیزیک مکان” جای خود را به “متافیزیک خاک” می دهد.

کلانتری با نگاهی شاعرانه به سراغ کویر میرود تا به یک بافت اقلیمی سرشار از استعاره برای ایرانیان اشاره کند. کویری که از واقعیات فیزیکی و جغرافیایی فراتر رفته و شعر و خیال در آن میجوشد.

تعریف پرویز کلانتری از نقاشی بسیار خاص و منحصربه فرد است. او نقاشی را به سوی ساختار مدرنیستی سوق می دهد. به عنوان نمونه در کارهای وی حوزه تصویری به شکل محسوسی تخت و از پرسپکتیو کلاسیک تا حد زیادی اجتناب می کند. برجستگی ها در کار وی نه به خاطر عمق بخشیدن به فضای تصویر, بلکه در واقع ضخامت ماده کارش است. همچنین در آثار او رنگ یا اصلا وجود ندارد یا صرفا” رنگ خود ماده است. به ندرت در برخی تصاویر رنگ هایی دیده می شود تا نشان دهد که هنرمند نهایتا” مایل است کارهایش تک رنگ باشد.

وی با اصول زیبایی شناختی هنر مدرن برخورد گزینشی می کند. او به شکل آشکاری به فضاهای درهم رونده کوبیستی گرایش دارد و با تداخل فضاهای بیرون و درون, جلو و عقب, پیش زمینه و پس زمینه, ساختاری کوبیستی را خلق کرده تا ادراکی مدرنیستی از فضا و فرم را بر آثارش حاکم نماید.

آثار یک دهه اخیر کلانتری مبین پایبندی راسخ او به قاعده تقلیل گرایی و فرآیند کاستن عناصر بصری است که در قلب ارزش های مدرنیستی جای دارد. به طوری که برخی بوم هایش در مجموعه خط و ربط کیفیتی کاملا” مینیمالیستی دارند از جمله آنجا که یک بنا یا بافتی کاه گلی تنها توسط یک خط منحنی موتج بیان می شود.

مجموعه شبانه ها:

این آثار با آنچه در پنج دهه تلاش نقاشانه وی دیده شده اند بسیار متفاوت به نظر می رسد. همیشه نقاشی های او را آکنده از عشق به زندگی و شور و هستی دیده ایم تا اینکه در نمایشگاه گالری بوم آثاری با عنوان “شبانه ها” به نمایش درآمدند که از یک تحول عمده خبر می دهند.

این کارها بر بستر رنگ آبی که احساسی آکنده از پریشانی را بازتاب داده و از یک بحران درونی و یک آشفتگی در استاد نقاش حکایت دارند. اوج این دنیای محزون با نماد پیراهن سفید نقاش بیان می شود که در فضایی تاریک و غوطه ور در بیم موج رو به سقوط دارد. همچنین ضربه قلم های بسیار قدرتمند و خشن اکسپرسیونیستی برای نخستین بار در این هفت تابلو دیده می شود; ضربه قلم هایی که به صراحت از تشویق و اضطراب می گویند و با رنگ آبی محزون فضایی مصیبت زده را القا می نمایند.

دریافت کلی از این آثار حس موهومی است از یک اعتراض و سرگشتگی که شاید دوره ای گذرا در کارهای پرویز کلانتری باشد و شاید هم شکواییه  که از پس سالیان سکوت حالا بر بوم نقش بسته است.

اغلب آثار کلانتری به شکل آگاهانه ای در بوم های بزرگ با ابعادی وسیع خلق می شوند; گاه در مقیاسی که هرگز در کارهای هنرمندان نسل او دیده نشده است.

آثار کلانتری نسبت عمیقی با شخصیت وی دارند و به جهت  همین خویشاوندی پیام و پیام دهنده است که این آثار عموما” بر دل نشسته و از سوی مخاطبانش همیشه با استقبال قابل توجهی روبرو بوده اند.

برگرفته از کتاب زایش مدرنیسم ایرانی

نوشته علیرضا سمیع آذر